تبلت برای کودکان، مانعی ندارد؟

آمده تا برای دختر کوچکش اسباب بازی بخرد. دخترک مو مشکی که عینک کوچک گردی به صورت دارد، زیر چشمی نگاهی به عروسک های پشت ویترین‌ می اندازد و نیم نگاهی به تبلتی که در دست دارد. انواع عروسک ها از میکیموس گرفته تا سایر شخصیت های کارتونی پشت ویترین خود نمایی می‌کنند اما عروسکی که در تبلت مدام نق می زند و بی‌تابی می‌کند نمی گذارد تمام حواسش در پی عروسک مو طلایی باشد. بالاخره مادر که خودش بیشتر از دختر مشتاق خرید عروسک است، تبلت را از دستش می کشد و می گوید: بگو کدامش را می خواهی؟!
در دنیای کودکان امروز نه از بازی های گذشته خبری هست و نه از عروسک ها و اسباب بازی های ساده و بی آلایش. حالا عروسک ها حرف می زنند و راه می روند، ماشین ها کنترلی شده‌اند و هلیکوپترهایی با کنترل از راه دور جای بادبادک های دستی را گرفته اند. دنیای اسباب بازی ها هر روز در حال پیشرفت است و اسباب بازی های جدیدتری جای قبلی ها را می گیرند.

تبلت بازی به جای عروسک بازی
شاید دلیل این همه تنوع در بازار رقابتی دنیای امروز باشد و شاید دلیلش ما آدم های تنوع طلب. اما دلیل هر چه که هست نشان می دهد تنوع در این بازار فانتزی فکر مسئولین را به خود معطوف کرده و علیرضا حاجیان زاده، مدیرعامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان را واداشته تا درباره وضعیت اسباب بازی در سطح کشور ابراز نگرانی کند. او هشدار داده: «باید اسباب بازی هایی که ذهنیت کودکان را به خطر می اندازد، از سطح بازار جمع شوند».

باربی از مد افتاده، دارا و سارا خریدار ندارد
فرشاد، مسئول فروش یکی از فروشگاه های بزرگ اسباب بازی در تهران است. او در گفت و گو با خبرنگار ابتکار می‌گوید: «باربی دیگر خریدار ندارد. بیشتر دخترها در پی خرید عروسک های کارتونی و شخصیت های کارتونی هستند. در بین اسباب بازی های دخترانه بیشتر ست های آشپزخانه و لوازم آرایش مشتاق دارد. پسرها هم به دنبال اسباب بازی های خشن تر و اکشن تر مثل عروسک اسپایدرمن یا تفنگ هستند» در میان اسباب بازی‌های فروشگاه چند صد متری خبری از عروسک های دارا و سارا نیست. فرشاد می‌گوید: «عروسک های دارا و سارا خریدار ندارد و برای صاحب فروشگاه صرف نمی‌کند که از این عروسک ها خریداری کند» قیمت اسباب بازی ها از ۵۰ هزار تومان شروع می شود تا بیش از یک میلیون تومان .

عروسک های کلش بیشتر از بازی فکری طرفدار دارند
در میان اسباب بازی ها بازی های فکری هم دیده می شود اما فرشاد می‌گوید: «اگر فروش مان را صد در صد حساب کنیم بازی های فکری ۲۵ درصد هم نمی شود» و در ادامه با لحنی نیش دار می‌گوید: «انواع بازی های فکری را می‌شود با تبلت بازی کرد» او می گوید: «بازی های رایانه ای نقش بسیار زیادی در تولید عروسک ها و اسباب بازی ها دارد. بعد از بازی انگریبرد، عروسک هایش بیشترین خریدارها را داشت و حالا عروسک های بازی کلش آف کلنز بیشترین فروش را دارند».

اسباب بازی در ایران در انحصار چین
هرچند فرشاد نیز مثل سایرین درآمد فروشگاه اسباب بازی را مخفی می کند اما می ‌گوید: «فروش اسباب بازی در مقایسه با سال های پیش کاهش داشته است، شاید به خاطر قدرت اقتصادی مردم باشد یا شاید دلیل دیگری مثل همه گیر شدن بازی های رایانه ای داشته باشد» اسباب بازی های فروشگاه هرچند آنقدر رنگارنگند که انتخاب را دشوار می کنند اما تنها یک اشتراک با هم دارند، تمامی اسباب بازی ها تولید کشور چین هستند. فرشاد این مورد را تایید می‌کند و می‌گوید: «تمام اسباب بازی ها تولید کشور چین است و درجه بندی های مختلف دارد»

بازی های رایانه ای یا عروسک باربی، تهدید کدام است؟
دنیای اسباب بازی امروز آنقدر رنگارنگ و متنوع است که به هیچ وجه نمی توان دل از آن کند با وجود این گویا برای کودکان امروز عروسک و ماشین از مُد افتاده و تبلت جای عروسک را در میان دستان کودکان گرفته است. فرزانه مادر پسری ۷ ساله است و می‌گوید که فرزندش بیش از اسباب بازی معتاد به تبلت و بازی های رایانه ای است. او می‌گوید: «حالا که مدارس باز است و بیشتر ساعات علی در مدرسه طی می‌شود، علی کمتر وقت بازی با تبلت را دارد اما در همین وقت کم اولین کاری که پس از آمدن به خانه انجام می‌دهد رفتن به سوی تبلت و بازی های رایانه ای است»
 بر طبق گفته‌های رئیس مرکز ملی پژوهش‌های راهبردی جوانان کشور ایرانی‌ها سالانه ۱۴٫۶ میلیارد ساعت از وقت خود را صرف بازی‌های رایانه‌ای و تلفن همراه می‌کنند، ۸۹ درصد از این افراد را جوانان و نوجوانان تشکیل می‌دهند. محمد مسعود کریمی معتقد است به‌صورت میانگین هر ایرانی ۹ ساعت از شبانه‌روز را صرف حضور در فضای مجازی می‌کند. این آمارها در حالی است که سیاست های فرهنگی در کشور به جای برنامه ریزی و فرهنگ سازی در پی آتش زدن عروسک های باربی در مدارس است. اقدامی که نه تنها تاثیر مثبتی در پی ندارد بلکه منتج به پیامدهای منفی در ذهن کودک خواهد بود.

 دکترمریم پوررحیم ، روانشناس، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در گفت و گو با ابتکار با اشاره به نقش اساسی اسباب بازی در رشد ذهنی کودکان و رواج بازی های رایانه ای در بین کودکان گفت: «نباید فراموش کرد که کودکان امروزه ساعت زیادی را مشغول بازی های رایانه ای و استفاده از تبلت هستند پس این بازی ها هم می توانند اثرات نامطلوبی در رشد هیجانی کودکان داشته باشند. پس نیاز به نظارت و بررسی جامع تری برای ارائه الگوهای موثر در طراحی اسباب بازی ها و بازی های رایانه ای برای کودکان احساس می شود.

هیچ چیز جای عروسک را نمی‌گیرد
پوررحیم درباره تاثیر و نقش اسباب بازی در روحیه کودکان گفت: «هیچ چیز برای کودک جای اسباب بازی را نمی‌گیرد. او با اسباب بازی خود تنها بازی نمی‌کند، بلکه اسباب بازی را تبدیل به موجودی جاندار می‌کند که با او دوست می‌شود، دعوا می‌کند، درد‌دل می‌کند، نصیحت می‌کند، نگرانی‌هایش را در میان می‌گذارد و استرس خود را تخلیه می‌کند. پس طبیعی است که درگزینش اسباب بازی برای کودک باید دقت شود، چرا که در شکل دادن به تمایلات عاطفی و روانی او نقش مهمی ایفا می‌کند و چنانچه در انتخاب آنها دقت و توجه کافی نشود، تمایلات کودک ناخواسته به گونه ای دیگر شکل می گیرد»

چرا باربی پرطرفدار شد اما سارا نه؟
پوررحیم در رابطه با دلیل پر طرفدار شدن عروسک باربی گفت: « در این بین بهترین اسباب بازی آن اسباب بازی است که کودک را مجذوب خود کرده و او را به سمت خود بکشاند. عوامل متعددی در علاقه کودک به یک اسباب بازی یا عروسک خاص و در موفقیت آن عروسک در جذب کودک نقش دارد. یکی از دلایل موفقیت های عروسک هایی مانند باربی توجه به اصل مهم و موثر در یادگیری کودکان یعنی یادگیری مشاهده ای است.

محصولات باربی منحصر به محدوده ای از عروسک ها نبوده بلکه ساختن فیلم های انیمشینی با بازیگری باربی و بازی های ویدئویی با استفاده از این عروسک در جذب کودکان بسیار موثر بوده است. در صورتی که شاید در مورد عروسک های ایرانی دارا و سارا این مساله به گونه مشخصی اتفاق نیافتاد علاوه بر این وزن این عروسک ها در موفقیت آنها تاثیر گذار بوده است به گونه ای که طراحی و تولید عروسک های دارا و سارا به شکلی بوده که وزن عروسک نسبت به عروسک های باربی بیشتر بوده و همین مساله باعث می شود که کودکان تمایل کمتری برای حمل آن داشته باشند. علاوه بر این مساله مهمی که در موفقیت عروسک باربی نقش داشته است روابط عمومی و تبلیغات است.
او ادامه داد: «نکته مهم در موفقیت این عروسک در بازارهای جهانی این بود که باربی چون ظاهری شبیه بزرگسالان داشت مورد توجه زیاد کودکان قرار می گرفت اما با توجه به کشیدگی و باریکی اندام این عروسک اثرات بدی در غذاخوردن و سوء تغذیه بسیاری از کودکان می گذارد چون تصویر غیر واقعی و بدون نقصی از انسان به کودک منتقل می کند پس لزوم طراحی عروسک هایی که تصویر واقعی از انسان به کودک ارائه می دهد بدیهی است».