گاز گرفتن کودک، چه باید بکنید؟

شاید از این‌که بشنوید کودک خردسال‌تان کودک دیگری را گاز گرفته است، شوکه شوید. یا این‌که فرو رفتن دندان‌های او را در بدن‌تان حس کنید. اما این رفتار، رفتاری غیر طبیعی نیست: اکثر کودکان تا زمانی‌که به سن پیش دبستانی (۳ تا ۴ سال) برسند، حداقل یک نفر را گاز گرفته‌اند و علاوه بر این، فرد دیگری نیز آن‌ها را گاز گرفته است. بچه‌ها وقتی بزرگ‌تر می‌شوند کمتر گاز می‌گیرند، اما در این سن گاز گرفتن در موقعیت‌هایی که بچه‌ها دور هم جمع شده‌اند، از قبیل مهد کودک یا گروه‌های بازی، مسأله‌ای رایج است.

بچه‌ها زمانی گاز می‌گیرند که نمی‌توانند موقعیتی را تحت کنترل خود در آورند، برای مثال وقتی ترس، عصبانیت و یا نا‌امیدی به سراغ آن‌ها بیاید. یا ممکن است به این دلیل باشد که که فرد دیگری آن‌ها را گاز گرفته است. کودکان خردسال، اغلب هنگام دعوا و یا وقتی که احساس کنند در موقعیت دشواری قرار دارند و یا کسی می‌خواهد به آن‌ها صدمه بزند، گاز می‌گیرند. یک تغییر بزرگ، مانند اضافه شدن نوزاد جدیدی به اعضای خانواده یا یک خانه جدید نیز، می‌تواند منجر به آشفتگی عاطفی و در نتیجه بروز رفتارهای تهاجمی شود. گاهی اوقات گاز گرفتن آن‌ها فقط به این دلیل است که می‌خواهند تأثیر آن را بیازمایند، زیرا هیجان زده یا برافروخته شده‌اند و یا می‌خواهند ابراز محبت کنند. اما آگاهی از این‌که گاز گرفتن مسأله‌ای رایج است، نمی‌تواند از ناخوشایندی این عمل بکاهد. نه تنها از این‌که کودک‌تان، بچه دیگری را گاز گرفته ناراحت می‌شوید، بلکه با اعتراض سایر والدین نیز مواجه خواهید شد و دیگر در پیش دبستانی یا گروه‌های بازی از او استقبال نخواهند کرد.

مهم‌ترین مسأله‌ای که باید به یاد داشته باشید این است که کودک قصد حمله به دیگران را ندارد، بلکه هدف او بیشتر بازی کردن، کاوش و لذت بردن از حضور دوستانش است. اولین گام برای جلوگیری از این عمل کودک، کشف علت آن است. جَنیس کایسر، مربی تربیت کودک و یکی از نویسندگان کتاب «به والدینی تبدیل شوید که دوست دارید باشید» (Becoming the parent you want to be) می‌گوید: «ببینید که چه اتفاقی دارد برای کودک‌تان می‌افتد، هدف شما نه تنها باید جلوگیری از این رفتار او، بلکه کمک به رشد او باشد.». در زیر نحوه کمک به او در هر دو مورد آمده است:

وقتی کودکتان بچه دیگری را گاز می گیرد، چه کار باید بکنید

-از اینکه هر دوی آن‌ها سالم هستند، اطمینان حاصل کنید. اول بچه‌ها را از هم جدا کنید و مطمئن شوید که آن‌قدر فاصله دارند که نتوانند همدیگر را گاز بگیرند.

-خونسردی خود را حفظ کنید و او را سرزنش یا تنبیه نکنید. با این‌که می‌خواهید جدیت این کار را به او گوشزد کنید، اما تنبیه سخت، احتمال تکرار آن را افزایش می‌دهد. کار‌شناسان گمان می‌کنند که چنین تنبیه‌هایی منجر به عصبانیت و رنجش کودک شده و با گذشت زمان می‌تواند منجر به بروز بیشتر چنین رفتاری شود.

-به هر دو کودک کمک کنید. هم کودک مهاجم و هم کودکی که گاز گرفته شده، به کمک نیاز دارند. اولین کاری که باید بکنید، این است که میزان آسیب دیدگی او را بررسی کنید و با ملایمت زیاد، مراقبت‌های پزشکی را به عمل آورید. اما کودکی را که این کار را انجام داده است، فراموش نکنید. شاید به گونه‌ای رفتار کند که گویی برایش مهم نیست، یا این‌که از میزان دردی که وارد کرده خبر ندارد. علاوه بر این هیچ کس خونسرد‌تر از کودکی که به تازگی به فردی آسیب رسانده، به نظر نمی‌رسد. اما او می‌داند که چه کاری کرده است. توجه و ملایمت با او نیز، به او کمک می‌کند تا آنقدر احساس راحتی کرده که بتواند حس خود نسبت به عمل گاز گرفتن و هر چیزی که بار اول او را ناراحت و عصبانی کرده است، بیان کند.

-کودکتان را تشویق کنید تا هنگام ناراحتی به شما مراجعه کند. شاید هنگامی که سخت‌ترین اوقات خود را می‌گذراند، در کنار او نباشید – برای مثال در مهد کودک یا پیش دبستانی – اما باید بداند که می‌تواند از فرد بزرگسال دیگری کمک بگیرد. به او بگویید هنگامی که ناراحت است، نزد شما بیایید و وقتی به شما مراجعه می‌کند، کاملاً به او توجه کنید. به نزدیکی و صمیمیت او به خودتان، به عنوان یک بیمه‌نامه علیه ابراز خشونت در غیاب شما بنگرید.

-درباره آنچه که اتفاق افتاده صحبت کنید.وقتی هر دوی‌تان آرام شده‌اید، زمانی را به پرسش این سؤال‌ها اختصاص دهید: «چگونه می‌توانی بدون اینکه آسیبی به کسی برسانی، به او بفهمانی که از دست او عصبانی هستی؟» و «وقتی از نحوه رفتار سایر کودکان با خود ناراحت هستی، چگونه می‌توانی از یک بزرگ‌تر کمک بگیری؟» برای حل این مشکل با هم نمایش بازی کنید. بسیاری از کودکان ۳ یا ۴ ساله پیش دبستانی، فقط یک بار گاز می‌گیرند. به او کمک کنید تا دیگر این کار را تکرار نکند.

چگونه از تکرار این کار جلوگیری کنیم

-به این فکر کنید که کی و چرا کودک‌تان گاز می‌گیرد. آیا وقتی کودکی در گروه بازی اسباب بازیش را از او می‌گیرد، این اتفاق می‌افتد؟ زمانی که بچه‌ها دور او جمع شده‌اند؟ و یا وقتی که می‌خواهید به نوزاد جدیدتان شیر بدهید؟ شاید معلم او چیزهایی راجع به این‌که چه چیزی او را عصبانی می‌کند، بداند. بعد از مدتی، به احتمال زیاد خواهید توانست پیش‌بینی کنید که چه هنگام احتمال دارد کودک عصبانی شده و وارد عمل شود.

-کارهای کودکتان را به دقت تماشا کنید.علائم هشدار دهنده از قبیل گریه کردن، فریاد زدن، کوبیدن پا و حمله ور شدن، معمولاً قبل از گاز گرفتن روی می‌دهند. اگر کسی را گاز گرفته است، حواس‌تان به او باشد و قبل از این‌که دوباره این کار را تکرار کند، مانع او شوید.

-قبل از این‌که دوباره کسی را گاز بگیرد جلوی او را بگیرید.اگر علائم گاز گرفتن مجدد را در او دیدید، به سراغش بروید. سریعاً و با خونسردی مانع فرو بردن دندان‌هایش در گوشت هدف بشوید. و جملاتی از این قبیل بگویید: «نمی‌توانم بگذارم که به دوستت صدمه بزنی» یا «اوه نه، فکر نکنم که بخواهم دندا‌‌ن‌هایت را نزدیک‌تر از این بیاوری» و در حین ادای این جمله به آرامی، اما محکم پیشانی‌اش را چند سانتی‌متر از شانه‌های‌تان دور نگه دارید یا دست‌های‌تان را به شکل کاسه‌ای جلوی دهانش بگیرید.

-نسبت به او گرم و با محبت بمانید.شاید وقتی که می‌خواهید جلوی گاز گرفتن مجدد او را بگیرید، داشتن چنین رفتاری سخت باشد. ممکن است احساساتی شده یا آن‌قدر عصبانی شده باشید که بخواهید سر او داد بزنید یا به زور مانع او شوید. اما اگر حین مانع شدن او، می‌توانید به یاد داشته باشید که چقدر او را دوست دارید، احتمالاً آن‌قدر احساس امنیت می‌کند که به شما نشان دهد چقدر عصبانی شده است. کایسر می‌گوید: «اگر خودتان را جای او بگذارید، واقعاً کمک‌تان می‌کند. به یاد داشته باشید که او در هر موقعیتی بهترین کاری را که از دستش بر می‌آید، انجام می‌دهد.» شاید او بتواند احساس خود را در قالب کلمات بیان کند و شاید نه. اما این مسأله خیلی مهم نیست. شاید چندین بار قبل از این‌که بتواند جلوی خودش را بگیرد و کسی را گاز نگیرد، شما مجبور شوید که به این طریق مداخله کنید.

-روزهایی که با کودکی قرار بازی دارد،همراه او بروید. شاید لازم باشد روزهایی که با کودکی قرار بازی دارد، همراه او بروید تا این‌که این مشکل رفع شود یا حداقل والدین آن کودک را از این رفتار او آگاه کنید و نکاتی را درباره این‌که چه چیزی در مورد کودک‌تان مؤثر واقع می‌شود به آن‌ها بگویید. اگر فکر نمی‌کنید که آن‌ها بتوانند این وضعیت را با خونسردی و محبت کنترل کنند، قرار بازی را به زمان دیگری موکول کنید.

-هرگز این رفتار او را با گاز گرفتن پاسخ ندهید. برخی از والدین تصور می کنند که با این کار به او می فهمانند که گاز گرفتن درد دارد. اما در واقع با این کار، راه غلط برخورد با پرخاشگری را به او می آموزند – یعنی به او یاد می‌دهند که او نیز در عوض، رفتار تهاجمی از خود بروز دهد. حتی وقتی والدین از روی محبت کودک‌شان را گاز می‌گیرند نیز، می‌توانند به بروز چنین رفتاری در آن‌ها کمک کنند – بنابراین حتی به شوخی هم کودک‌تان را گاز نگیرید.

-درباره گاز گرفتن برایش توضیح دهید.درباره گاز گرفتن با او صحبت کنید – اما موعظه نکنید – یا یک بازی ساده انجام دهید. از کودک‌تان بپرسید که چه غذاهایی را دوست دارد گاز بزند. یا اشیاء روزمره را نام ببرید؛ مانند: کیک، میز، سگ و موز و از او بپرسید که آیا می‌توان آن‌ها را گاز گرفت یا خیر. حتی می‌توانید سؤالات خنده دارتری بپرسید (مثل گاز گرفتن ماشین، جاروبرقی یا کفش‌های پدرش) و با هم بخندید.

-با آموزگار او صحبت کنید.نخست سعی کنید که چیزهای بیشتری درباره محیطی که کودک‌تان را در آنجا‌‌ رها می‌کنید، بدانید. آیا معلم او سعی می‌کند که در هنگام بروز رفتارهای پرخاشگرانه چه گاز گرفتن، زد و خورد و چه اذیت کردن مداوم مداخله کند؟ از این‌که او را در محیطی‌‌ رها نکرده‌اید که همه می‌توانند آزادانه یکدیگر را بزنند و هر کس باید از خودش دفاع کند، اطمینان حاصل کنید. اگر قانع شده‌اید که معلم اوضاع را تحت کنترل دارد، از او بپرسید که با گاز گرفتن کودکان چگونه برخورد می‌کند. معلم‌های با تجربه و کارآزموده، منبعی از فنون ابتکاری برای برخورد با این رفتارهای رایج هستند که خوب است در خانه این شیوه‌ها را امتحان کنید. همچنین از این طریق می‌توانید بفهمید که آیا پاسخ او نسبت به این رفتار کودکان بیشتر اثر تخریبی دارد یا مفید است.

-یک چیز را جایگزین هدف گاز گرفتن او کنید. در برخی از مهد کودک‌ها به کودکی که گاز می‌گیرد، سیب می‌دهند. این کار می‌تواند در مواردی که او ناگزیر است دندان‌هایش را در چیزی فرو کند، چاره خوبی باشد.