جهش تحصیلی خوب یا بد؟

در مورد تعداد اندکی از کودکان، گذراندن یک یا چندپایۀ تحصیلی به روش جهشی، ممکن است بهترین روش برای رقابت‌های دانشگاهی باشد. اغلب والدین و معلمان، به کودکان پیشنهاد جهش تحصیلی نمی‌دهند. به این دلیل که فشار بیش‌ازحدی به کودکان وارد می‌شود و همچنین، این امر روی سازگاری اجتماعی آن‌ها تأثیر منفی باقی خواهد گذاشت.

به‌هرحال بد نیست گاهی والدین به خودشان یادآوری کنند که در بعضی موارد اقدام نکردن هم، نوعی تصمیم‌گیری محسوب می‌شود. اگر ایشان نتوانند کودکان یا دانش آموزان تیزهوش خود را برای دست‌وپنجه نرم کردن با مشکلات یادگیری آماده کنند، درواقع به کودکان خود چنین پیامی می‌دهند که رقابت آموزشی، از اهمیت کمتری نسبت به سازگاری اجتماعی برخوردار است و این سخت‌کوشی اهمیت چندانی ندارد.

چنین پیامی درزمینۀ سازگاری، ممکن است سبب بروز مشکلاتی در دوران بزرگسالی این کودکان شود. امکان دارد که نوجوانان این پیام را به گونه دیگری درک کنند و به والدین و معلمان خود بگویند، زندگی اجتماعی برای آن‌ها از اولویت بیشتری برخوردار است و اینکه میل ندارند برای انجام تکالیف مدرسه خود، تلاش بیشتری به خرج دهند.

آزمون‌های انفرادی درزمینۀ توانایی تحصیلی (ضریب هوشی) و پیشرفت تحصیلی از مهم‌ترین آزمون‌های ارزشیابی تحصیلی برای تصمیم‌گیری در مورد جهش تحصیلی است. 

به‌رغم وجود اشکالات بسیاری که در آزمون‌های سنجش ضریب هوشی به چشم می‌خورد، این آزمون‌ها می‌توانند کمک کنند تا درزمینۀ جهش تحصیلی، تصمیم‌های موفقیت‌آمیزی بگیریم.

قابلیت دسترسی و کیفیت بالای برنامه‌های تقویتی مدارس و حضور کودک در کلاس‌های آموزش تکمیلی، نه‌تنها به دلیل ارزش آن دوره، بلکه ازآن‌جهت که زمینۀ پیشرفت کودک را فراهم می‌آورد، باید موردتوجه قرار گیرد. 

محیط‌های آموزشی یکسان، در سطوح تحصیلی مختلف، ممکن است متفاوت باشند و گاهی رقابت گروه همسالان در سطح پایین‌تر، می‌تواند زمینۀ مناسب‌تری برای یادگیری فراهم آورد تا رقابت ضعیف گروه همسالان در سطح بالاتر.

از دیگر عواملی که می‌بایست موردتوجه قرار گیرد، انگیزه یا فقدان آن، سازگاری اجتماعی، جثه و بلوغ، نمرات و برخورد آموزگار مربوطه است. موارد یادشده، از اهمیت کمتری نسبت به نمره‌های امتحانی و محیط آموزشی برخوردار است؛ زیرا:

– ممکن است جهش تحصیلی موجب تقویت انگیزه شود.

– همه تحقیقات حاکی از آن است که جهش تحصیلی تأثیر منفی در سازگاری اجتماعی ندارد و حتی بعضی از این پژوهش‌ها نشان داده که در حقیقت جهش کلاسی، به سازگاری کودک کمک می‌کند.

– به نظر نمی‌رسد جثه، بلوغ و نمرات تفاوتی در سازگاری کودک به وجود آورد.

– اگرچه برخورد آموزگار می‌تواند تفاوتی شگرف و سریع بر جای گذارد، به نظر نمی‌رسد تأثیر طولانی‌مدتی داشته باشد.

در تحقیقی که دربارۀ دوران کودکیِ بیش از ۱۰۰۰ زن موفق انجام‌شده، تقریباً ۱۵ درصد آنان یک‌پایۀ تحصیلی را در دوران دبستان یا راهنمایی، به‌صورت جهشی گذرانده‌اند. به‌خصوص درصد بالایی (۲۵ درصد) از پزشکان و نوازنده‌های ارکستر که در این تحقیق شرکت کرده بودند، جهش تحصیلی داشته‌اند.

در بررسی متغیرهای مربوط به جهش تحصیلی، مشخص‌شده که مهم‌ترین عامل، به محیط آموزشی چالش‌برانگیز مربوط می‌شود و موارد دیگر از اهمیت کمتری برخوردار است. همچنین، مشخص‌شده که نمره‌های امتحانی به‌رغم محدودیت‌های موجود در آن، کمابیش بهترین معیاری است که نشان می‌دهد دانش‌آموز، آمادۀ جهش تحصیلی یا درسی است.

درحالی‌که نتایج به‌دست‌آمده از تحقیقات برنامه‌ریزی‌شده، حاکی از موفقیت این روش، چه ازنظر آموزشی و چه ازنظر اجتماعی است، شاید برایتان تعجب‌آور باشد که چرا والدین، آموزگاران و مدیران تا به این حد مخالف جهش تحصیلی کودکان هستند.

مردم تمایل دارند ارزیابی‌های خود را در زمینۀ موفقیت جهش تحصیلی، بر اساس تجربه‌های شخصی خود با کودکانی بنا کنند که جهش درسی داشته‌اند. تقریباً هرکسی می‌تواند داستانی درباره جهش کلاسی افراد در زمان کودکی نقل کند که در زمان بزرگسالی، با مشکلاتی درزمینهٔ سازگاری اجتماعی روبه‌رو شده‌اند.

بر این اساس است که آن‌ها به‌سرعت نتیجه‌گیری می‌کنند که این مشکلات، نتیجۀ جهش تحصیلی در یک‌پایه یا بیشتر بوده است. بااین‌همه، بزرگسالان عادی، تیزهوش یا غیر آن، با جهش تحصیلی یا بدون آن، در طول دوران نوجوانی خود با مشکلات بسیاری از این قبیل مواجه شده‌اند. 

گاهی به مهمانی‌ای که آرزو داشتند در آن شرکت کنند، دعوت نشده‌اند و تقریباً همیشه مجبور بوده‌اند با پذیرفته نشدن توسط یکی از دوستانشان کنار بیایند. متأسفانه، وقتی نوجوانانی که جهش تحصیلی داشته‌اند، با این نوع مشکلات مواجه می‌شوند، خودشان، والدینشان و آموزگارانشان می‌خواهند جهش تحصیلی را مسبب به وجود آمدن این مسائل بدانند.

مع‌هذا تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان بسیار تیزهوش (کودکانی با بهرۀ هوشی بالای ۱۴۵)، نسبت به کودکان تیزهوش معمولی، از آمادگی بیشتری برای رویارویی با مشکلات اجتماعی عمیق‌تر برخوردارند. این فرضیه که جهش تحصیلی موجب به وجود آمدن مشکلات اجتماعی برای شخص می‌شود، توسط افرادی رواج یافته که درزمینۀ روانشناسی کودکان تیزهوش تخصصی ندارند.

اگر اعتقاددارید که کودکتان آمادۀ جهش تحصیلی است، در پی یافتن متخصص روانشناسی باشید که در کار کردن با کودکان تیزهوش تخصص دارد تا کودکتان را موردسنجش قرار دهد. اگر روانشناس پس از یک ارزیابی کامل از فرزندتان، با شما هم‌عقیده بود، از او تقاضا کنید تا برای توصیه‌های لازم درزمینۀ جهش تحصیلی کودک، ملاقاتی با مدیر مدرسه داشته باشد.

گاهی ممکن است جهش تحصیلی، در دو مرحله انجام شود. به‌این‌ترتیب که ابتدا کودک را از نظر سرعت انتقال، به‌صورت آزمایشی ارزیابی می‌کنند و سپس، وقتی کودکتان در آزمون جهش درسی موفق شد، ممکن است معلمان تمایل بیشتری برای جهش تحصیلی او نشان دهند.